Een nieuw kabinet moet op korte termijn in drie specifieke regio’s snelle en vergaande maatregelen nemen om de stikstofuitstoot tegen te gaan. Zo komt er ruimte voor een lange-termijn-aanpak om andere urgente problemen aan te pakken en de knoop aan verplichtingen die de staat heeft te ontwarren. Dit betogen de Leidse hoogleraar Jan Willem Erisman en landschapsarchitect Berno Strootman in het rapport Ontspannen Nederland.

De Nederlandse Staat heeft veel juridisch bindende verplichtingen op het gebied van bijvoorbeeld het klimaat, waterkwaliteit, natuurbescherming. Tegelijk zijn er grote behoeften op het gebied van woningbouw, landbouw en recreatie. ‘We struikelen de afgelopen jaren van crisis naar crisis. Daarom hebben wij alle verplichtingen in kaart gebracht. Dat zijn er heel wat en op de ministeries ontbreekt het aan een goed overzicht hiervan,’ zegt Jan Willem Erisman, hoogleraar Milieu en Duurzaamheid aan de Universiteit Leiden ‘Dat leidt tot een opstapeling van problemen, want er is dus ook geen integrale strategie om hiermee om te gaan.’

‘Het stikstofprobleem moet worden vlotgetrokken voor we kunnen beginnen met een integrale aanpak om de knoop aan andere problemen te ontwarren’

Door deze complexe puzzel van verdragen en belangen kan de staat steeds minder vaak aan haar verplichtingen voldoen, met succesvolle rechtszaken zoals die van Urgenda in 2019 tot gevolg. Het meest urgente probleem is wel dat van de stikstofuitstoot. Stikstofregels zorgen ervoor dat veel andere noodzakelijk projecten stilliggen. zegt Berno Strootman, voormalig Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving.

Met nieuwe rekenmodellen kan veel preciezer dan voorheen in kaart worden gebracht waar de depositie vandaan komt. En dan blijkt dat er naast piekbelasters op de zandgronden, twee specifieke gebieden zijn waar snelle maatregelen genomen moeten worden om stikstofuitstoot te reduceren. Dat zijn het Groene Hart met zijn melkveehouderij en de opgave om bodemdaling tegen te gaan en de Gelderse Vallei met een enclave op de Veluwe. In de laatste zijn veel kalverhouderijen die zich reedsgemeld hebben voor opkoop. ‘We hebben het dan over behoorlijke inspanningen. Zie het als een breekijzer. Een flinke stikstofreductie in die gebieden waar je later aan de slag moet biedt namelijk de noodzakelijke ruimte om de rest van de knoop te ontwarren.’

Stikstofreductie op korte termijn geeft lucht om met een integrale, langetermijnaanpak te werken aan hervorming van de landbouw in zes specifieke sleutelgebieden. Hiermee zijn we - in tegenstelling tot nu - in staat om internationale doelen voor klimaat, water, natuur en biodiversiteit te halen. Erisman: ‘Daar moet wel een integrale aanpak voor komen, met een verantwoordelijke minister en heldere beleidsdoelen per regio. En er is geld voor nodig, veel geld. Het gaat zeker om 2 miljard per jaar over een periode van 10 jaar. Maar dan kunnen we uitzien naar een duurzamer en meer ontspannen Nederland’.