Landschapsbiografie Bonaire

Een beter zichtbaar, beleefbaar en weerbaar plantagelandschap en perspectieven voor de toekomst

Het bijzondere plantagelandschap van Bonaire is sterk verweven met de geschiedenis en de inwoners van het eiland. Het heeft niet alleen ecologische en landschappelijke betekenis, maar ook sociale, maatschappelijke en historische waarden, die verbonden zijn met veel inwoners van het eiland. Behoud van dit landschap en een zorgvuldige doorontwikkeling is belangrijk om het ‘eigene’ van Bonaire te behouden. Samen met de Fundashon Históriko Kultural Boneriano (FuHiKuBo) maakten wij een landschapsbiografie van Bonaire die inzicht geeft in de verhalen over de plantages uit het verleden en de plantages zoals ze er nu uitzien. De landschapsbiografie koppelt deze aan de opgaven die er zijn voor de toekomst.

Locatie

Bonaire

Opdrachtgever

Stichting Cocari II (namens het Openbaar Lichaam Bonaire en de stuurgroep Land & Water)

Partners

FuHiKuBo (Fundashon Históriko Kultural Boneriano)

Oppervlakte

28.800 ha.

Ontwerpjaar

2023-2024

Uitvoering

2024 -

De landschapsbiografie beschrijft de geschiedenis van de plantages en de slavernij en probeert dat te doen vanuit een zo neutraal mogelijk perspectief. Voor het onderzoek is het begrip plantagelandschap breed opgevat. Het gaat niet alleen om de agrarische plantages (kunuku’s), maar ook om andere vormen van exploitatie die hun oorsprong kennen in de koloniale periode zoals de zoutpannen en (extensieve) veehouderij. En ook relicten en erfgoedwaarden uit de periode vóór het kolonialisme hebben soms een relatie met de plantagelandschappen. De kalksteenterrassen bijvoorbeeld kunnen dankzij de scheuren, water opslaan en daarmee dienen als waterbron.

image-part
image-part

De beschikbaarheid van jaarrond water, met name bij Fontein, maakte dat deze plek lang voor de kolonisatie al werd bewoond, maar maakte Bonaire ook interessant voor de waterbevoorrading van schepen door kolonisators. De landschapsbiografie betrekt een breed scala aan ontwikkelingen die een nauwe relatie hebben met de koloniale geschiedenis van Bonaire en vertelt het verhaal vanuit een breed perspectief.

De landschapsbiografie laat aan de hand van thema’s de (tijd)gelaagdheid van de ontwikkelingen zien die het landschap heeft doorgemaakt. Bij de beschrijving van de geschiedenis wordt een knip gemaakt bij 1863: de afschaffing van de slavernij. Aan het watersysteem van Bonaire wordt een apart hoofdstuk gewijd. Niet alleen omdat dit een belangrijke conditie was voor het exploiteren van een plantage – maar ook omdat het van betekenis is voor de opgaven waar Bonaire nu voor staat. Klimaatverandering veroorzaakt grotere weersextremen, zowel extremere droogte als overvloedige regen, met overstromingen als gevolg. De cultuurhistorie biedt aanknopingspunten om het watersysteem weerbaarder te maken.

image-part
image-part

Vier plantages zijn apart uitgelicht: Fontein, Onima, Karpata en Labra/Brasil. Samen laten ze zien hoe plantages tot ontwikkeling kwamen en doorleven in de (mondelinge) geschiedenis. Uiteindelijk zijn alle relicten bijeen gebracht en op kaart gezet en zijn de kernwaarden van het plantagelandschap en de vier plantages beschreven. De landschapsbiografie vervolgt met de opgaven waar Bonaire nu en in de toekomst voor staat.

Zo is er de enorme druk op het toerisme, met daarnaast de groei van inwoners, behoefte aan woningen, de noodzaak om meer zelfvoorzienend te zijn en het omgaan met klimaatverandering. Dit alles en meer vraagt om een strategie voor een evenwichtige verdeling van ruimte voor wonen, werken, landschap en natuur, water, recreatie en mobiliteit. Zo, dat de bestaande kwaliteiten overeind blijven. De landschapsbiografie biedt ontwikkelprincipes om in het licht van deze opgaven het materiële en immateriële erfgoed van het plantagelandschap (beter) zichtbaar en beleefbaar te maken en het natuurlijke systeem weerbaarder te maken voor klimaatextremen.

image-part

Tenslotte biedt de biografie mogelijke toekomstperspectieven voor de vier plantages. Deze kansen hebben we geformuleerd op basis van het onderzoek naar het aanwezige erfgoed en de gesprekken die zijn gevoerd met verschillende stakeholders. Ze zijn bedoeld om daadwerkelijk visie- en planvorming te voeden en inspireren.