Agroforestry + 1 = 3

Een landbouwsysteem met potentie om bij te dragen aan de oplossing van grote opgaven

Agroforestry. Het klinkt als iets waarvan we de mogelijkheden recent aan het ontdekken zijn. Toch is het een vorm van landbouw met een eeuwenoude geschiedenis en in tropische landschappen is dit voor een aantal gewassen al de norm. In gematigde ecosystemen, zoals in noordwest Europa, hebben we echter nog geen goed model voor Agroforestry. Dit landbouwsysteem, waarbij bomen en meerjarige houtige gewassen een functionele rol spelen, is hier door intensivering van de landbouw in de loop van de jaren op de achtergrond geraakt. Met de grote opgaven waar Nederland nu voor staat, zoals landbouwtransitie, klimaatadaptatie en verbetering van de biodiversiteit, is het waardevol te onderzoeken of agroforestry hier een bijdrage aan kan leveren. Het Wereld Natuur Fonds zet zich in voor 'natuurpositieve' landbouw, en vroeg Strootman Landschapsarchitecten om via ontwerpend onderzoek te kijken naar de bijdrage die agroforestry kan leveren aan herstel van landschap en biodiversiteit, verbetering van water-, bodem- en luchtkwaliteit, klimaatmitigatie en -adaptatie, en dierenwelzijn.

Locatie

Nederland

Opdrachtgever

Wereld Natuur Fonds

Partners

Stichting Voedselbosbouw, Wageningen Universiteit, Louis Bolk Instituut

Ontwerpjaar

2023

Uitvoering

2023

In het landbouwsysteem agroforestry hebben bomen en struiken een breder doel dan voedselvoorziening alleen. Bomen en meerjarige houtige gewassen worden gecombineerd met landbouwgewassen (bijvoorbeeld in rijenteelt), veeteelt – denk aan bosweides –  of versterken elkaars (voedsel)functie (bijvoorbeeld een voedselbos). In het ontwerpend onderzoek dat wij uitvoerden hebben we de potentie van verschillende landschappelijke typen agroforestry (in rijen, langs oevers, op perceelsgrens, in bosvorm, solitair en verspreid) gekoppeld aan ruimtelijke opgaven. Elke vorm van agroforestry heeft een andere impact op het landschap. Zo heeft rijenteelt doorzichten en een gecultiveerde uitstraling, en is een voedselbos gesloten met een natuurlijke uitstraling. Daarnaast kan een voedselbos weer op andere manieren bijdragen aan het oplossen van opgaven dan rijenteelt.

image-part
image-part

De verschillende typen hebben we in samenwerking met Stichting Voedselbosbouw, Wageningen Universiteit en het Louis Bolk Instituut beoordeeld op hun bijdrage aan grote opgaven: klimaatadaptatie, klimaatmitigatie, bodemkwaliteit, waterkwaliteit, luchtkwaliteit, biodiversiteitsherstel, landschapsherstel en dierenwelzijn. Zo draagt agroforestry in rijen bij aan:

  1. Klimaatmitigatie: Bomen en struiken leggen koolstof vast in hout, bladeren, wortels en de bodem.
  2. Waterkwaliteit: Verdamping vermindert door de schaduwwerking en de beschutting die de rijen creëren.
  3. Biodiversiteitsherstel: Verbeteren van bodemkwaliteit, en een voedingsbron voor vogels en kleine zoogdieren.
  4. Bodemkwaliteit: Bomen en struiken zorgen voor een toename van het organische stofgehalte in de bodem en halen nutriënten uit diepere bodemlagen en maken deze via het blad beschikbaar voor het agro-ecosysteem.

De bijdrage van de verschillende typen aan de opgaven is in diagrammen inzichtelijk gemaakt. De daadwerkelijke bijdrage van de genoemde agroforestry-landschapstypen echter, is onder andere afhankelijk van plaatselijke (a)biotische omstandigheden, beheer, schaal, aantallen en soorten bomen en struiken en gewassen en kan in de praktijk dus afwijken van de scores in de diagrammen.

image-part
image-part

Uit het ontwerpend onderzoek blijkt dat agroforestry een bijdrage kan leveren aan de oplossing van meerdere opgaven tegelijkertijd. De vragen zijn dan wel: op welke plekken doe je dat en vanuit welke gedachte? Het landschap van Nederland is heel divers, de opgaven verschillen per plek en dat geldt ook voor beleid en wetgeving. Het is daarom belangrijk om vanuit verschillende perspectieven te bepalen hoe en waar agroforestry het best kan worden toegepast. Voor twaalf verschillende geografische typen hebben we globale schattingen gedaan van de mogelijke hoeveelheid agroforestry die voor verschillende doelen kan worden ingezet. Daarbij ligt de focus op landschap, klimaat- en biodiversiteitsopgaven. Vervolgens hebben we gekeken waar agroforestry in Nederland het beste kan worden toegepast, rekening houdend met ruimtelijke opgaven en beleidsdoelen.

Voor drie typische Nederlandse landschappen hebben we voorbeelduitwerkingen gemaakt om te laten zien hoe agroforestry kan worden ingepast in het landschap en kan bijdragen aan het oplossen van de grote maatschappelijke opgaven en tegelijkertijd aan het versterken van de kwaliteit van het Nederlandse landschap.

Gerelateerde projecten